Fot. Bogusław Świerzowski/InfoKraków24
Wawelskie wzgórze, z górującym nad nim Zamkiem Królewskimi i Katedrą, przez stulecia spełniało funkcje reprezentacyjne, religijne a także obronne. Fortyfikacje powstawały w ciągu prawie dziesięciu wieków ? były wielokrotnie przebudowywane i rozbudowywane. Obecnie jest to złożony zespół zabytkowy o wysokiej wartości. Proponowana trasa przybliży obraz dawnej gęstej zabudowy, tak różnej od stanu dzisiejszego, z czasów kiedy Wawel był świetnie bronioną rezydencją, zamieszkałą przez kolejnych władców i ich dwory.
Trasa rozpoczyna się na wystawie Wawel Zaginiony, przy modelu wzgórza przedstawiają-cym zabudowę Wawelu wg stanu z końca wieku XVIII. Tutaj zaznajomimy się z historią zabudowy Wawelu, przemian i rozwoju jego elementów obronnych ? od wałów drewniano-ziemnych poprzez ceglano-kamienne mury obronne, aż do wież, baszt i bastionów.
Następnie przejściem przez sień Berrecciego wchodzimy na dziedziniec arkadowy zamku, gdzie oprowadzający przybliży historię Zamku i wskaże lokalizację murów i budowli omawianych wcześniej przy makiecie.
Kolejny etap to dziedziniec zw. Batorego ? mały dziedzińczyk pomiędzy murami zamku a katedrą (tu dawniej mieściła się murowana łaźnia królewska). W tym niezwykle urokliwym miejscu poznamy historię budowy kościoła pałacowego pod wezwaniem
św. Gereona oraz murów obronnych chroniących dodatkowo tę część wzgórza, która mieściła siedzibę władcy (widoczny zachowany fragment pierwotnego muru obronnego).
Od 2008 roku na tym dziedzińcu, w rozświetlonej scenerii zabytkowej królewskiej architektury odbywają się cykliczne letnie koncerty muzyki kameralnej ? ?Wawel o zmierzchu?.
Trasa prowadzi dalej dziedzińcem zewnętrznym (wzdłuż muru okalającego katedrę), przez bramę Wazów, w stronę północnych murów. W okolicy Bramy Herbowej dowiemy się o powstaniu i przeznaczeniu bastei, oraz odwiedzimy kaponierę (budowlę forteczną służącą do ostrzeliwania podejść), z której rozciąga się ciekawy widok na miasto.
Następnie, omawiając zmiany w obwarowaniach z czasów Jagiełły (zespół bramy dolnej, podwyższenie murów, budowa przedmurza), przejdziemy w miejsce zachowanych murów otaczających zamek dolny i jednej z najstarszych wawelskich wież ? wieży Złodziejskiej.
Z tej części murów rozciąga się rozległy widok na południowo-zachodnią część Krakowa ? począwszy od mostu Grunwaldzkiego i widoczne w oddali wieże sanktuarium łagiewnickiego, poprzez położone przy nabrzeżu Wisły Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, aż po most Dębnicki, a za nim w tle ? klasztor kamedułów na Bielanach i Kopiec Kościuszki na wzgórzu Bł. Bronisławy.
Przejściem między basztą a budynkiem dawnego szpitala austriackiego wchodzimy ponownie na dziedziniec zewnętrzny. Tu możemy zapoznać się z pozostałościami zabudowy tzw. miasteczka wawelskiego ? domami wikariuszy, szkołą katedralną, Psałterią, dwoma kościołami: św. Jerzego i św. Michała
Trasę kończy zwiedzanie nowo udostępnionej baszty Sandomierskiej ? z jej górnej kondygnacji roztaczają się rozległe widoki na Kraków i okolice.
Baszta Sandomierska – ceglana, gotycka baszta powstała około roku 1460 za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Data jej wzniesienia jest znana z zapisów kronikarskich o ścięciu w 1462 r. sześciu mieszczan krakowskich ?pod nową wieżą w narożu od strony Wisły?. Baszta Sandomierska była drugą z ?baszt ogniowych? (przystosowanych do użycia broni palnej), wzniesionych od południowej strony Wzgórza Wawelskiego tj. od strony największego zagrożenia.
W odróżnieniu od strony północnej, bronionej także przez mury obronne miasta, nieobronne przedmieście Stradom umożliwiało łatwy dostęp wroga pod mury Wawelu.
Wraz z Lubranką baszta Sandomierska umożliwiała obronę skrzydłową murów i ostrzał dalekiego przedpola. W okresie nowożytnym dolne kondygnacje baszty (do II piętra włącznie) przebudowano na kwaterę dla ?pachołków starościńskich?, nakrywając je sklepieniami ceglanymi i wyposażając w charakterystyczne dla wnętrz mieszkalnych szafki wnękowe.
W czasach pokoju baszta służyła jako więzienie dla osób ?szlachetnie urodzonych? ? pospolitych przestępców trzymano w lochach. Więźniem jednej z baszt wawelskich był Samuel Zborowski ? królewski rotmistrz, hetman kozacki, kalwinista ? skazany za spiskowanie przeciwko królowi Stefanowi Batoremu.
W Europie pozostało niewiele zabytków tego typu. W Polsce znajdują się zaledwie trzy ? na Wawelu: Sandomierska i Lubranka oraz baszta na zamku w Otmuchowie.
Zakres zwiedzania obejmuje rezerwat architektoniczny w górnej części baszty (piętra: III, IV, V i VI tj. poddasze). 137 schodów prowadzi na zrekonstruowany na autentycznych fragmentach ganek III piętra, skąd roztacza się widok w stronę pn.-zach. (zakole Wisły, kopiec Kościuszki) oraz w stronę baszty Lubranki, dziedzińca zewnętrznego i katedry. Wejście do wnętrza baszty prowadzi przez późnogotycki portal w typie ?długoszowym?, który należy traktować jako jeden z ?eksponatów? na trasie zwiedzania.
Pomieszczenia baszty zachowały pierwotny układ z połowy XV. Przedmiotem ekspozycji są zabytkowe, bardzo dobrze zachowane wątki ścian ceglanych. Umieszczone na poszczególnych kondygnacjach plansze, zawierające podstawowe informacje o fortyfikacjach wawelskich, pozwolą zwiedzającemu zrozumieć rolę baszty w systemie obronnym Wawelu.
Pomieszczenie na III piętrze łączy cechy obronne (wykusz strzelniczy) i mieszkalne (gotyckie, dwudzielne okno w ścianie pn.-zach., duży kanał kominowy przy narożniku pd.). Mogła to być kwatera straży, ale także miejsce uwięzienia, stosowne wobec osób o wyższym statusie społecznym.
Pomieszczenia na kolejnych piętrach mają już wyłącznie cechy obronne.
Ostatnia kondygnacja, zrekonstruowana została przez Zygmunta Hendla w latach 1911-1914. Tutaj przedmiotem ekspozycji jest przede wszystkim panorama na miasto i otoczenie. Przy każdej z 5 strzelnic umieszczona jest plansza z widocznym przez daną strzelnicę fragmentem krajobrazu, z opisem interesujących obiektów, zarówno miejskich, jak też krajobrazowych.
ZWIEDZANIE
Trasa Dzieje wzgórza wawelskiego ? budowle i obrona
- czynna: codziennie od maja do września, w dni bezdeszczowe
stałe przejścia o godz. 11.00, 13.00, 15,00 w grupach max. 20 osób, z przewodnikiem
zwiedzanie rozpoczyna się na wystawie Wawel Zaginiony, trwa ok. 1,5 godz.
bilety (od osoby): normalny 18 zł, ulgowy 10 zł (dzieci do lat 7. wstęp wolny)
do nabycia w kasach biletowych, możliwa wcześniejsza rezerwacja w Biurze Rezerwacji, tel./fax (+ 48 12) 422 16 97, fax: 422 64 64
nie ma dnia wolnego wstępu
Baszta Sandomierska ? można także zwiedzać oddzielnie
- czynna: codziennie od maja do września
maj-wrzesień 10.00-18.00
czerwiec-sierpień 10.00-19.00 - bilety: 4 zł (dzieci do lat 7. wstęp wolny)
do nabycia w automacie przy wejściu do baszty
nie ma biletów ulgowych, nie ma dnia wolnego wstępu
uwaga ? zwiedzanie baszty wymaga przejścia po schodach liczących 137 stopni
ze względów bezpieczeństwa w baszcie może przebywać jednocześnie do 40 osób, wejście udostępniane jest w miarę wychodzenia poprzednich zwiedzających (na jednym poziomie może przebywać nie więcej niż 20 osób); dzieci do lat 12 mogą wchodzić jedynie pod opieką osoby pełnoletniej
